Серошевскай «Якуты» кинигэтэ саҥарда

Ыам ыйын 25 күнүгэр Өрөспүүбүлүкэтээҕи көрбөттөр анал библиотекаларыгар суруйааччы, публицист уонна этнограф-сибировед Вацлав Леопольдович Серошевскай «Якуты» диэн «саҥарар» кинигэтин сүрэхтэниитэ буолан ааста.

Историяттан сэгэтэн, Вацлав Серошевский XIX үйэ 1880-1890 сыллаахха Саха сиригэр сыылкаланан кэлэн олохсуйан ааспыта. Эдэркээн 22-лээх эрэ уолчаан тыйыс тымныы айылҕалаах Сахабыт сиригэр маҥнай Дьокуускайга онтон хоту Верхоян улууһугар аттанан барар. Серошевскай саха тылын туһунан маннык эппит: «французский язык Северо-Восточной Сибири» (в ту эпоху французский являлся языком межнационального общения). Тылы биллэхпинэ күрүүрбэр чэпчэки буолуо диэн маҥнай санаабыт. Ол эрээри төһөнөн саха дьонун-сэргэтин кытта билистэҕин аайы санаата уларыйан испит. Ону маннык ахтар: «Вскоре я собирал последние (рассказы и предания) уже ради них самих. Я нашел здесь своеобразную поэзию и много полезных научных сведений». 12 төгүрүк сыл олорон, сылдьан ааспыт сирдэрэ Верхоянскай, Нам, Уус Алдан, Мэҥэ-Хаҥалас, Таатта, Халыма уо.д.а. Бу туһунан маннык ахтан ааһар: «Эти многократные перемещения и разъезды дали мне возможность составить себе некоторое представление о стране, написать и проверить много вариантов преданий и обычаев”. Бу сыллар тухары кини Саха омугун култууратын, олоҕун-дьаһаҕын сиһилии үөрэтэн, сүҥкэн улахан үлэни суруйан хаалларбыта.

Кинигэ саха дьонугар хайа баҕар хайысхаҕа тирэх ыйынньык, хас биирдии саха ыал библиотекатыгар бастыҥ кинигэ буолара саарбаҕа суох. Урут да билигин да олус тоҕоостоох, дириҥ ис хоһоонноох кинигэ. Манна даҕатан бэлиэтээн эттэххэ, библиотека «Якуты» кинигэни ааҕан ааҕааччыларга бэлэхтиэн баҕарбыта ыраатта этэ.. Биһиги саҥаны уонна дорҕоону устар устуудьуйабыт 50 кэриҥэ сыл үлэлиирин тухары ордук сахалыы кинигэни ааҕабыт, нууччалыы дикторы, ону ааһан бу улахан кинигэни ылсан үлэлиир киһини булар уустук дьыала буолбута. Онуоха биһиги дикторбыт, билигин Халыма улууһугар култуура киинигэр үлэлии-хамныы сылдьар Саха өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна Валентин Валерьевич Лаптев ылсан, билигин бу баараҕай кинигэни кытта ааҕар, билсэр кыахтанныбыт. Түгэнинэн туһанан Валентин Валерьевичка барҕа махталбытын тириэрдэбит.

Бары билэрбит курдук, былырыыҥҥы дьыл, Саха Автономията төрүттэммитэ үбүлүөйдээх 100 сылыгар анаан, «Якуты. Опыт этнографического исследования В.Л. Серошевского Том 2» кинигэтэ тахсыбыта. Биһиги тэрээһиммитигэр күндү ыалдьыт буолан кинигэ иккис томун оҥорон, хомуйан таһаарбыт, Олоҥхо киинин научнай-методическай үлэҕэ салайааччыта, филологическай наука кандидата, Ойуунускай аатынан Государственнай премия лауреата Агафья Еремеевна Захарова кэлэн ааҕааччыларбытын кытта көрүстэ. Кини:  «Үйэлэри уҥуордаан «Якуты» кинигэ иккис чааһа тахсыбыта саха дьонугар-сэргэтигэр олус кэрэхсэбиллээх уонна күндү бэлэх. Урукку архыып матырыйаалларыттан оҥоһуллан, уһаарыллан, элбэх сыранан, үгүс эккирэтиһии, улахан үлэ түмүгүнэн таҕыста» — диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Агафья Еремеевна кырдьык киһи өйүгэр баппат улахан үлэни суос-соҕотоҕун кэриэтэ оҥорбутун ааҕааччыларбыт сөҕө-махтайа, биһирии иһиттилэр. Библиотека эрэллээх ааҕааччыта Марфа Васильевна бэҕэһээҥҥи көрсүһүү туһунан санаатын үллэһиннэ: «Библиотека  специалистарыгар бүгүн  сүрдээх интэриэһинэй, тоҕоостоох  тэрээһини тэрийэн ыыппыккытыгар махтал! Агафья Еремеевна  сүрдээх  саха дьонугар-сэргэтигэр туһааннаах кинигэни, элбэх үлэни көрсөн, оҥорон киэҥ эйгэҕэ таһаарбытыгар биһиги ааҕааччылар махталбыт улахан. Ити курдук  библиотека ааҕааччыларын болҕомтолорун тардан араас тэрээһиннэри ыыта  тураргытыгар баҕарабын».

Түмүккэ, Агафья Еремеевна В.Л. Серошевскай «Якуты» кинигэтин экземплярын улаатыннаран хат таһаартарар баҕатын уонна өссө атын үлэлэр күүтэллэрин кэпсээтэ, өссө да библиотекаҕа ыалдьыттыы, билсэ-көрсө туруохпут диэн ааҕааччыларбыт сүргэтин көтөхтө.

Оксана Саввинова

Оставить комментарий