Хас биирдии киһи олоҕор кинигэ, хаһыат сүҥкэн оруоллааҕа саарбахтаммат. Оттон харахтарынан инбэлиит буолбут дьоҥҥо бу олоҕу кытта ситимниир, им-балай хараҥаны кыйдыыр биир төһүү күүс.
1967 сыллаахха Өрөспүүбүлүкэтээҕи көрбөттөр анал бибилэтиэкэлэрэ аан-маҥнай аанын арыйбыта. Бу кэмтэн ыла харахтарынан доруобуйалара хааччахтаах дьон бибилэтиэкэҕэ көҥүллүк сылдьан, сөбүлүүр кинигэлэрин ааҕан, истэн сайдар кыахтаммыттара. Билигин бибилэтиэкэ ааҕааччыларыгар билии, сайдыы киэҥ аартыгын арыйааччы, доҕордоһуу, дьол-соргу сулуһун сырдатааччы буолар.
1971 сыллаахха саҥаны уонна дорҕоону устар устуудьуйа үлэтин саҕалаабыта. Уус-уран айымньылары саҥардан, ол эбэтэр аудиокинигэ оҥорон, бибилэтиэкэ ааҕааччыларын кытта кэтэхтэн үлэтигэр биир саҥа сүүрээн, хайысха буолан сахалыы аудиокинигэлэринэн хааччыйбыта.
Бастакы аудиокинигэлэр магнитнай лентаҕа суруллубуттара. Түргэнник сайдар тэтимнээх бириэмэни кытта устуудьуйа үлэтэ биир миэстэҕэ турбатаҕа: рулоннартан, кассетаттан саҕалаан, CD-диискэлэргэ, флеш-карталарга устуу үлэтэ салҕаммыта.
Үөрүүлээх тэрээһин бибилэтиэкэ дириэктэрин, Айталина Корнилова, эҕэрдэ тылыттан саҕаланна. Харахтарынан доруобуйалара хааччахтаах дьон билиилэрэ-көрүүлэрэ хаҥыырын туһугар, төрөөбүт тылынан уус-уран айымньыларга бэйэлэрин куоластарын бэлэхтээбит диктордары, араас сылларга үлэлээбит устуудьуйа инженердэрин ааҕааччылар куруутун истиҥник ахтан аһаралларын бэлиэтээн эттэ. «Диктордар аахпыт кинигэлэрэ бибилэтиэкэ фондатын көмүс баайа буолар», – диэн тоһоҕолоон эттэ.
Билиҥҥи туругунан «саҥарар» кинигэлэр жанрдара олус араас. Устуудьуйа үлэтин саха литэрэтиирэтин көмүс айымньыларын устууттан саҕалаабта, онтон улам кыраайы үөрэтии уонна билим үлэлэрин, хаһыаттары уонна сурунааллары «саҥардыы» үлэтэ барбыта, норуот тылынан уус-уран айымньыларын кытта эмиэ үлэ ыытыллыбыта. Ол курдук Николай Неустроев, Былатыан Ойуунускай, Амма Аччыгыйа, Суорун Омоллоон, Николай Якутскай, Далан, Эрилик Эристиин, Софрон Данилов, Болот Боотур уо.д.а. айымньылара аудиокинигэ буолан ааҕааччы киэҥ араҥатыгар тарҕаммыттара. Бу аудиокинигэлэри ааҕааччылар билигин даҕаны дууһаларынан ылынан сөбүлээн ааҕаллар, истэллэр.
Библиотекаҕа «саҥарар» кинигэ сайдарыгар олук уурбут киһинэн култуура үтүөлээх үлэһитэ Гавриил Алексеевич Слепцов буолар. Кини техник-операторынан 17 төгүрүк сыл үлэлээн, араас жанрдаах уус-уран айымньылары «саҥардан», аудиокинигэ оҥорон таһаарбыта. Кини туһунан истиҥник, иһирэхтик Анна Афанасьевна Шишигина, бибилэтиэкэ1976-2000 сс. дириэктэрэ, уонна Г. Слепцов төрөппүт кыыһа Зинаида Гавриильевна Игнатьева ахтан аастылар.
1977 сылтан саҕалаан бибилэтиэкэ устуудьуйатыгар идэлээх диктордар, артыыстар, билим үлэһиттэрэ кэлэн, “санарар” кинигэ тахсарыгар эмиэ үлэлэспиттэрэ, сыраларын уурбуттара. Ол курдук саха араадьыйатын көмүс куоластара – Лира Бюлолюбская, Фекла Иванова, Виктория Максимова, тыйаатыр талааннаах артыыстара – Кирилл Семёнов, Зоя Попова, Елизавета Потапова, суруналыыстар – Наталья Кычкина, Мария Дегтярева диктор үлэтин толорбуттара. Диктордар ыраас чөллөркөй куоластарынан аахпыт айымньылара ураты сыаналаах фонда буолан, кичэллээхтик хараллар күндү бэлэх буолар.
1989 сыллаахха сахалыы кинигэлэри 4 доруоскалаах кассетаҕа устуу үлэтэ саҕаламмыта. Өрөспүүбүлүкэтээҕи целевой программа чэрчитинэн уонна Госдума депутата Виталий Басыгысов өйөбүлүнэн, бибилэтиэкэҕэ аныгы тифлотехника, көмпүүтэр кэлбиттэрэ. Устуудьуйа үлэтэ, оҥорон таһаарар «саҥарар» кинигэлэрэ үрдүк хаачыстыбалаах буолбуттара. 2000 сылтан CD-диискэҕэ устуу үлэтэ ыытыллыбыта.
1992 сыллаахтан үгүс элбэх кинигэни «саҥарардыбыт», үтүө суобастаахтык үлэлээбит ытык киһинэн Петр Петрович Неустроев буолар. Кини устуудьуйа сайдыытыгар үгүс сыратын уурбута – үрдүктүк сыаналанар үлэ! Холку, чиэһинэй майгылаах Петр Петрович ыарахаттартан чаҕыйбакка таба суолу тобулан сөптөөх быһаарыыны ылынара, үлэтин куруутун инники күөҥҥэ тутара хас биирдиибитигэр чаҕылхай холобур буолар.
Петр Неустроев уһуйааччыларын: Гавриил Слепцову (устуудьуйаны төрүттээччи, сахалыы тылынан кинигэлэри устууну саҕалааччы), Роман Даниловы (радиоузелы тардааччы), Аполлон Томскайы (устуудьуйа техниката сайдарыгар сыратын уурааччы), истиҥник санаан, махтанан ааста. «Олоҕум 30 сылын үлэ буолбут таптыыр дьарыкпар анаатым, харахтарынан доруобуйалара хааччахтаах дьоҥҥо туһалааҕы оҥордум диэн бигэ эрэллээхпин», – диэн П. Петрович тылын түмүктээтэ.
Бибилэтиэкэ көхтөөх ааҕааччыта, история уонна обществознание учуутала Мария Пассар П.П. Неустроевка анабыл хоһоонун ZOOM ситимин нөҥүө аахпыта ыалдьыттары долгутта.
Убаастыыр, ытыктыыр киһибитигэр Петр Петровичка «ВОС бэтэрээнэ» бэлиэ туттарылынна. Баҕарабыт эйиэхэ чэгиэн-чэбдик туругу, тус олохор дьолу-соргуну!
Өрөспүүбүлүкэҕэ харахтарынан доруобуйалара хааччахтаах дьоҥҥо сырдыгы саҕар сүҥкэн суолталаах үлэ кыһата буоларын өйдөөн, биһигини кытта тэҥҥэ үлэлиир дикторбыт, Бэчээт туйгуна Наталья Кычкина ыҥырыылаах ыалдьыт буолла: «Оҕо сааспыттан диктордыахпын, телевидениеҕэ үлэлиэхпин баҕарар этим. 5 сыл аннараа өттүгэр миигин бибилэтиэкэҕэ дикторынан ыҥырбыттарыгар олус диэн үөрбүтүм. Оҕо сааһым баҕа санаата туолан, дьоҥҥо туһалааҕы оҥоро сылдьарбыттан олус диэн үөрэбин, дьоллонобун».
Ону тэҥэ күөх экран нөҥүө өр сылларга бибилэтиэкэҕэ диктордаабыт чугас дьоммут, Саха тыйаатырын артыыстара Кирилл Семенов, Зоя Попова, Елизавета Потапова уонна суруналыыс Мария Дегтярева-Күндэли бэйэлэрин видео эҕэрдэлэрин тиэртилэр.
Диктордарбыт ыраас чөллөркөй куоластарынан аахпыт айымньыларын биһиги ааҕааччыларбыт сэргээн истэн сүргэлэрин көтөҕөллөр, үрдүккэ, кэрэҕэ тардыһар санаалара өссө бигэ туруктанар. Көмүс куоластаах диктордарбытыгар баҕарыа этибит айар-тутар аартыккыт аана тэлэччи арылларыгар, дьиэ кэргэҥҥит, алтыһар дьоҥҥут дириҥ махталлара үөрүүгүтүн үксэтэ, өрөгөйгүтүн үрдэтэ туралларыгар!
Олоҕун бибилэтиэкэ эйгэтигэр анаабыт СӨ култууратын туйгуна, 1974-2014 сс. бибилэтиэкэрэ Анна Петровна Романова истиҥ ахтыытынан тэрээһини киэргэттэ. Түмүккэ өссө да элбэх, үчүгэй «саҥарар» кинигэлэри, диктордары диэн баҕа санаатын эттэ.
Аныгы олох тэтимин кытта тэҥҥэ биһи бибилэтиэкэбит үлэтэ сайдан, «саҥарар» кинигэлэри түлүпүөн сыһыарыытын нөҥүө истэр кыахтаммыттара. Ол курдук 2019 сыл бүтүүтүгэр «Аудиокниги РБС» диэн мобильнай сыһыарыы сүрэхтэниитэ биир улахан үлэнэн, сүҥкэн ситиһиинэн буолар. Билигин сыһыарыыга 1000-ттан тахса аудиокинигэлэр уонна подкастар бааллар. Бу сыһыарыы бүттүүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн олорор харахтарынан доруобуйалара хааччахтаах дьоҥҥо бибилэтиэкэ «саҥарар» кинигэлэрин көҥүллүк ааҕарга кыах биэрэр.
ЯРООООИ ВОС бэрэссэдээтэлэ Ибрагим Михайлович Ишниязов, уонна бибилэтиэкэ доҕоро, ЯГО ВОС бэрэссэдээтэлэ Николай Спиридонов үбүлүөйдээх тэрээһиҥҥэ эҕэрдэ тылларын эттилэр. Биир бастыҥ бибилэтиэкэрбит Светлана Ивановна Пухова тифлотиехникаларга экскурсия оҥорбута ыалдьыттар интэриэстэрин тарта.
Тэрээһин түмүктүүр чааһыгар устуудьуйа үбүлүөйүгэр аналлаах «Тыыннаах кинигэ» диэн Өрөспүүбүлүкэтээҕи айар үлэлэр күрэхтэрин түмүгүн кытта билиһиннэрии буолла: 1 миэстэ – Мария Винокурова-Уйгулаах «Тыыннаах кинигэ» – үлэм биир саамай тутаах көмөлөһөөччүтэ» эссе (Уус-Алдан улууһа, Курбуһах нэһ.), 2 миэстэ – Агафья Афонина «Сирдээҕи олоххо сирдиигит» уонна «Билии эйгэтигэр угуйааччы Петр Петровичка» диэн анабыл хоһооннор (Таатта улууһа, Ытык-Күөл нэһ.) уонна Мария Пассар «К юбилею студии звукозаписи РБС» хоһоон (Дьокуускай к.), 3 миэстэ – Светлана Иванова-Намыына «Санаа кыната» эссе уонна «Сүрэх үөрэр» хоһоон (Мэҥэ-Хаҥалас улууһа, Догдоҥо нэһ.). Кыайыылаахтарга итии-истиҥ эҕэрдэ! Бибилэтиэкэ ыытар күрэхтэригэр өссө да көхтөөх кыттыыны ыларгытыгар ыҥырабыт!
Улуустааҕы бибилэтиэкэлэр уонна ааҕааччыларбыт ZOOM ситимин нөҥүө үбүлүөйүнэн эҕэрдэлээн, ордук Петр Петровичка өр сылларга үрдүк таһымнаах үлэтин иһин махтанан, ытыктаан тэрээһини киэргэттилэр.
Харахтарынан доруобуйалара хааччахтаах дьон өй-санаа, култуура, уйулҕа өттүнэн сайдалларын туһугар Өрөспүүбүлүкэтээҕи көрбөттөр анал бибилэтиэкэлэрэ улахан уонна айымньылаах үлэ ыытар. Маныаха саҥаны уонна дорҕоону устар устуудьуйа сүрүн миэстэни ылар.
Ойор күннээх орто дойдуга олох сырдык салгынын бэлэхтиир үтүө тускуллаах саҥаны уонна дорҕоону устар устуудьуйабыт 50 сыллаах үбүлүөйүэн эҕэрдэлиибит! Баҕарабыт инникитин даҕаны биһигинниин бииргэ буолуҥ, кэрэни кэрэхсиир, үтүөнү үксэтэр ыллыктаах санааҕыт сырдыгынан эрэ сыдьаайдын!
Евгения ПОТАПОВА