ОЛОҤХО ДЕКАДАТА ТИФЛОКОММЕНТАРИЙДААХ ИСПЭКТЭЭГИНЭН АРЫЛЫННА
2005 сыл сэтинньи 25 күнүгэр ЮНЕСКО олоҥхону Аан дойду култууратын биир саамай чаҕылхай шедевринэн биллэрбитэ. 2006 сылтан саҕалаан бу күҥҥэ өрөспүүбүлүкэбитигэр Олоҥхо күнэ бэлиэтэнэр, норуот уус-уран айымньытын чыпчаалын киэҥ араҥаҕа тарҕатар, үйэтитэр сыаллаах-соруктаах араас хабааннаах тэрээһиннэр ыытыллаллар.
Ол курдук бу күн Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырга «Удаҕан кыргыттар» диэн Олоҥхо тыйаатырын биир бастыҥ испэктээгэ тифлокомментарийдаах буолан ааста. Бу олоҥхо-испэктээк ХІХ үйэ аатырбыт олоҥхоһутун Николай Тихонович Абрамов «Удаҕаттар Уолумар уонна Айгыр икки» диэн олоҥхотугар олоҕуран, 2013 сылтан Олоҥхо тыйаатырын сыанатыгар туран, дьон-сэргэ сэҥээриитин ылар. 2025 сыл атырдьах ыйыгар «Арассыыйа театральнай постановкаларын кыһыл көмүс пуондатыгар» киирбитэ.
«Удаҕан кыргыттар» испэктээк өбүгэлэрбит олохторугар-дьаһахтарыгар дириҥник киллэрэр сыаллаах-соруктаах буоларын быһыытынан, хас биирдии элеменэ туспа тыыннаах, символикалаах. Туруорааччы-режиссер Степанида Борисова, Былатыан Ойуунускай аатынан СӨ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, Арассыыйа уонна СӨ народнай артыыската, айылҕа дорҕооннорун музыкальнай доҕуһуол быһыытынан туһаммыта испэктээги ураты тыынныыр, эйгэлиир. Испэктээккэ кэпсэнэр киһи уонна айылҕа ситимнэрин, үчүгэй уонна куһаҕан утарыта турууларын, дьахтар дууһатын күүһэ арыллыытын тустарынан өйдүүргэ харахтарынан доруобуйалара хааччахтаах дьоҥҥо тифлокомментарий көмө буолла.
Тифлокомментарий диэн көрөр дьон харахтарынан ылыналларын информацияларын харахтарынан хааччахтаах дьоҥҥо тылынан (эбэтэр суругунан) ойуулааһын буолар. Араас сылларга Дьокуускай куорат тыйаатырдара тифлокомментарийдаах испэкээктэри туруорбут эбит буоллахтарына, олоҥхо-испэктээк тифлокомментарийдаммыта биир ураты түгэн буолар. Олоҥхо истээччитэ, көрөөччүтэ суох сатаммат. Ол курдук, олоҥхо синкретическэй айымньы буоларын быһыытынан, тифлокомментарий эмиэ ол канону тутуһан оҥоһулунна. Иван Горнай аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи көрбөттөр анал бибилэтиэкэтин ааҕааччылара «Удаҕан кыргыттар» испэктээктэн дуоһуйбуттарын, астыммыттарын, дьоруойдар оонньуулара олоҥхо угуйар алыптаах эйгэтигэр угуппуттарын бэлиэтээтилэр.
Санатан эттэххэ, ахсынньы 25 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев Олонхо үһүс декадатын, 2026 сылтан 2035 сылга диэри, олохтуур туһунан ыйаахха илии баттаата.
Евгения ПОТАПОВА, библиотекарь, тифлокомментатор
